Budowa stawu śródstopno-paliczkowego MTP I

Stopa ma kluczowe znaczenie dla procesu przemieszczania się. Jej prawidłowe funkcjonowanie w dużym stopniu zależy od kondycji stawów. Wyróżniamy następujące połączenia stawowe w obrębie stopy: staw skokowo-goleniowy, stawy międzystępowe, stawy między kośćmi stępu i śródstopia, stawy między kośćmi śródstopia, stawy śródstopno-paliczkowe. Najważniejszym stawem w zakresie ruchu palucha jest staw śródstopno-paliczkowy, którego deformacje i schorzenia prowadzą najczęściej do haluksów lub sztywności palucha.

Anatomia stawu śródstopno-paliczkowego

Staw śródstopno-paliczkowy pierwszy jest stawem prostym, jednoosiowym, zawiasowym (kłykciowym – zwany inaczej eliptycznym). Tworzą go powierzchnia stawowa głowy pierwszej kości śródstopia oraz powierzchnia stawowa nasady bliższej paliczka bliższego palca pierwszego. Na podeszwowej stronie stawu śródstopno-paliczkowego pierwszego (MTP I) leżą dwie trzeszczki: boczna i przyśrodkowa (nazywane również odpowiednio trzeszczką strzałkową i piszczelową). 

Ruch zginania w stawie ma charakter grzbietowy i podeszwowy. Czynny i bierny zakres ruchowy w zdrowym stawie wynosi 80 stopni dla zgięcia grzbietowego i 70 stopni dla zgięcia podeszwowego. Torebka stawowa zamyka staw. Wzmocniona jest włóknami więzadeł pobocznych. Na powierzchni grzbietowej stawu biegną ścięgna prostowników palucha. Na powierzchni podeszwowej w sąsiedztwie stawu biegnie ścięgno zginacza krótkiego palucha. Na wysokości nasady dalszej I kości śródstopia rozdwaja się ono w płaszczyźnie horyzontalnej. Każda z jego części przyczepia się do trzeszczki – odpowiednio bocznej (strzałkowej) i przyśrodkowej (piszczelowej), a następnie do płytki podeszwowej włóknisto-chrzęstnej i do podstawy paliczka bliższego po stronie podeszwowej.

Mięśnie przywodziciel i odwodziciel palucha zapewniają stabilność stawu razem z więzadłami pobocznymi. Przywodziciel palucha biegnie od powierzchni podeszwowych kości śródstopia II-V i przyczepia się do trzeszczki bocznej, a część jego włókien wnika do torebki stawu i podstawy paliczka bliższego. Odwodziciel palucha biegnie od strony przyśrodkowej, przyczepia się z
tej strony do trzeszczki oraz podstawy paliczka bliższego.

Najczęstsze schorzenia stawu MTP I

Schorzenia występujące w obrębie stawu śródstopno-paliczkowego to paluch sztywny oraz paluch koślawy. To zmiany deformacyjne, które są często mylone, a nie są tym samym.

Paluch sztywny (hallux rigidus) objawia się przede wszystkim ograniczeniem zgięcia grzbietowego tego stawu, dolegliwościami bólowymi, obrzękiem oraz stanem zapalnym w jego okolicy. Jako pierwsze występuje ograniczenie ruchu zgięcia grzbietowego. Powoduje to dyskomfort podczas chodu, szczególnie w fazie odbicia, gdy bierne zgięcie grzbietowe w tym stawie jest wymuszone ruchem pozostałych stawów stopy. Pacjent zgłasza ból podczas chodu przy unoszeniu pięty i stopy.

Paluch koślawy (lac. hallux valgus) potocznie zwany haluksem, to zmiana deformacyjna stopy, obejmująca kości śródstopia i palców, a w szczególności struktury promienia stopy. Deformacji tej towarzyszy pronacja, postępująca szpotawość pierwszego promienia i wystawanie do przyśrodka głowy pierwszej kości śródstopia.