Paluch koślawy a paluch sztywny – podobieństwa i różnice

Najczęstszymi problemami zdrowotnymi w obrębie palców stóp są dwa rodzaje deformacji stawu śródstopno-paliczkowego. Paluch sztywny, zwany także paluchem biegacza i paluch koślawy należą do schorzeń, które pod kątem miejsca występowania są podobne, natomiast nie należy ich mylić.

Paluch koślawy (hallux valgus), jak i paluch sztywny (hallux rigidus) mogą być efektem nieprawidłowości anatomicznych, różnych mikrourazów czy nawet kontuzji. Niektóre przyczyny występowania obu deformacji pokrywają się.

Budowa stawu śródstopno-paliczkowego

Prawidłowe funkcjonowanie stopy zależy od płynności ruchu w stawie śródstopno-paliczkowym I. Stopa podczas chodu musi spełniać głównie dwie funkcje: amortyzować uderzenie na etapie kontaktu z podłożem oraz przenosić siłę, którą generują mięśnie po to, by umożliwić przemieszczanie się.

Staw śródstopno-paliczkowy jest stawem prostym, jednoosiowym. Tworzą go powierzchnia stawowa głowy pierwszej kości śródstopia oraz powierzchnia stawowa nasady bliższej paliczka palca pierwszego, a także trzeszczki na powierzchni podeszwowej pierwszej kości śródstopia.

Staw zamyka torebka stawowa, wzmocniona włóknami więzadeł pobocznych. Na powierzchni grzbietowej stawu biegną ścięgna prostowników palucha. Na powierzchni podeszwowej w sąsiedztwie stawu biegnie ścięgno zginacza krótkiego palucha. Stabilność stawu oprócz więzadeł pobocznych zapewniają mięśnie przywodziciel i odwodziciel palucha.

Czym jest paluch koślawy?

Paluch koślawy (lac. hallux valgus) potocznie zwany haluksem, to zmiana deformacyjna stopy, obejmująca kości śródstopia i palców, a w szczególności struktury promienia stopy. Deformacji tej towarzyszy pronacja, postępująca szpotawość pierwszego promienia i wystawanie do przyśrodka głowy pierwszej kości śródstopia. Za maksymalny prawidłowy kąt koślawości palucha przyjmuje się kąt 15°.

Haluksy stały się problemem cywilizacyjnym i aż w 60 % o ich wystąpieniu decydują czynniki genetyczne. Deformacja palucha dotyczy stawu śródstopno-paliczkowego i oprócz dyskomfortu pacjentów na poziomie estetycznym, wiąże się przede wszystkim z dolegliwościami bólowymi w obrębie struktury kostnej, jak i z objawami dermatologicznymi: pieczenie, zaczerwienienie skóry, okresowy obrzęk w okolicy stawu.

Z paluchem koślawym zgłaszają się zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Haluksy pojawiają się również w wieku nastoletnim i nie muszą mieć związku z noszeniem obuwia na wysokich obcasach. Postać młodzieńcza haluksów z dużym prawdopodobieństwem ma podłoże genetyczne. Choroby współwystępujące oraz czynniki wewnętrzne – genetyczne mają równie duży wpływ na rozwój haluksów co przyczyny zewnętrzne.

Warunki sprzyjające do powstawania palucha koślawego to: nadwaga, reumatoidalne zapalenie stawów, stopa płaska i płasko-koślawa, hipermobilność I kości śródstopia, osłabienie mięśni oraz więzadeł stopy czy końsko-szpotawe ustawienie stopy.

Jak leczyć haluksy?

Wybór metody leczenia zależy od stopnia zaawansowania schorzenia. Zmiany deformacyjne, które są niewielkie i nie dają dolegliwości bólowych, z powodzeniem można leczyć fizjoterapią (jonoforeza, laser, ultradźwięki, pole magnetyczne) czy używając aktywnych aparatów na haluksy .

Osoby borykające się z haluksami z pewnością mogą zweryfikować również swój tryb życia oraz dietę, które to czynniki także wpływają na kondycję stóp. Pacjentom z haluksami często zaleca się zakup specjalnych wkładek ortopedycznych, tzw. pelot. Dzięki nim przednia część stopy jest prawidłowo obciążana.

Zaawansowane stadium schorzenia (silne deformacje, intensywny ból, trudności z chodzeniem) wymagają interwencji chirurgicznej. Można wyróżnić zabiegi, które oszczędzą staw, ale za to są inwazyjne w obrębie układu kostnego. Polegają na przecięciu I kości śródstopia i przemieszczeniu głowy I kości śródstopia w kierunku bocznym tak, aby przywrócić prawidłową oś I kości śródstopia oraz palucha. Są to zabiegi osteotomii. Istnieją też takie metody operacyjne, które wiążą się z resekcją stawu. Należą do nich następujące techniki operacyjne: artrodeza oraz endoprotezoplastyka.

Czym jest paluch sztywny?

Paluch sztywny (hallux rigidus) jest schorzeniem stawu umiejscowionego u podstawy dużego palca u stopy. Objawia się przede wszystkim ograniczeniem zgięcia grzbietowego tego stawu, dolegliwościami bólowymi, obrzękiem oraz stanem zapalnym w jego okolicy. Jako pierwsze występuje ograniczenie ruchu zgięcia grzbietowego. Powoduje to dyskomfort podczas chodu, szczególnie w fazie odbicia, gdy bierne zgięcie grzbietowe w tym stawie jest wymuszone ruchem pozostałych stawów stopy. Pacjent zgłasza
ból podczas chodu przy unoszeniu pięty i stopy.

Może pojawiać się również ból wzdłuż bocznej strony stopy z powodu kompensacyjnego zwiększenia obciążania tej okolicy. Dodatkowo konflikt poszerzonej części stawu z obuwiem może powodować otarcia naskórka i miejscowy stan zapalny. Podrażnienie nerwu skórnego grzbietowo-przyśrodkowego powoduje zaburzenia czucia i mrowienie w tym regionie. W niektórych przypadkach stan zapalny dotyczy błony maziowej całego stawu.

Występuje u 1 na 40 osób powyżej 50 roku życia, częściej u mężczyzn niż u kobiet. Jest to druga pod względem częstości patologia stopy, zaraz po paluchu koślawym.

Z uwagi na to, że paluch sztywny jest postępującym schorzeniem, zakres ruchów w obrębie palucha zmniejsza się w miarę upływu czasu, aż do końcowego stadium sztywności, kiedy to paluch staje się odrętwiały. W zaawansowanych stadiach choroby widoczna staje się deformacja stawu, która wynika z wyrośli kostnych (osteofitów) głównie w grzbietowej części głowy I kości śródstopia.

Ponieważ paluch sztywny jest postępującym schorzeniem, zakres ruchów w obrębie palucha zmniejsza się w miarę upływu czasu aż do końcowego stadium sztywności, kiedy to paluch staje się odrętwiały. Najczęstszymi przyczynami sztywności palucha są wadliwe funkcje oraz strukturalne nieprawidłowości stopy. Hallux rigidus może być też wynikiem dziedziczenia, ale także może wynikać z urazu. Choroby takie jak reumatoidalne zapalenie stawów czy dna moczanowa również przyczyniają się do wystąpienia sztywności palucha.

Jak leczyć sztywność palucha?

Terapia sztywności palucha zależy od stopnia zaawansowania schorzenia. Leczenie zachowawcze opiera się głównie na zabiegach fizjoterapeutycznych i ortopedycznych. Wyróżnić można następujące metody: terapia manualna, wkładki termoplastyczne, kinesiotaping korekcyjny, fala uderzeniowa, laser wysokoenergetyczny.

Chirurgiczne interwencje są wskazane w stanach dużego zaawansowania schorzenia, gdy ból i deformacje utrudniają lub uniemożliwiają pacjentowi poruszanie się. Operacja nie daje jednak 100 % gwarancji pozytywnych efektów. Proces rehabilitacji po zabiegu z pewnością będzie należał do długotrwałych.